Devam eden enerji krizinin orta­sında ülkeler, kömür, petrol ve doğal gaz gibi emtia fiyatlarında­ki önemli artışla karşı karşıya kalan hane ve işletmeleri desteklemek için çok çe­şitli önlemler uyguluyor. Bu sosyal ama­cı yerine getirmek için ek gelirlere duyu­lan ihtiyaç göz önüne alındığında, çeşitli ülkelerde beklenmedik kazanç/kâr ver­gileri uygulamaya konulmuştur. Beklenmedik kazanç vergileri, ek ge­lir ve kurumlar vergisi, satış vergileri veya tüketim vergileri gibi çeşitli biçim­lerde olabilir. Süre bakımından farklı­lık gösterebilirler (geçici veya kalıcı) ve emtia fiyatlarının dalgalanmasıyla doğrudan bağlantılı olabilir veya olma­yabilir. Bu farklılıklardan bağımsız ola­rak beklenmedik kazanç vergileri, genel bir ekonomik kriz bağlamında, özellikle de enerji fiyatlarındaki artıştan yararla­nan işletmeler tarafından gerçekleştiri­len fazla/olağanüstü kârlar veya beklen­medik kazançlar üzerinde daha yüksek bir vergi yükü tesis etmeyi hedeflemek­tedir. Bu nedenle, genellikle petrol ve gaz, doğal kaynaklar ve/veya bankacılık gibi belirli iş sektörlerine uygulanırlar. Bununla birlikte, birçok durumda poli­tika yapıcılar, bu tür vergilerin fazla kar elde eden herhangi bir işletmeye geniş­letilip genişletilmeyeceğini değerlen­dirmektedir*.

AB uygulamaları

Yüksek enerji fiyatlarına yönelik acil müdahaleye ilişkin 6 Ekim 2022 tarih­li Konsey Tüzüğü (AB) 2022/1854, AB Üye Devletlerinde ham petrol, doğal gaz, kömür ve rafineri sektörlerinde faaliyet gösteren şirketler için geçerli olan zo­runlu bir geçici dayanışma katkısını ge­tirdi. Katkı, önceki dört mali yılda elde edilen ortalama vergiye tabi kârın %20 ’sinin üzerindeki artışın 2022 ve/veya 2023 kârı için %33’ten düşük olmamak üzere uygulanacaktır. Tüzükle üye dev­letlerin, zorunlu geçici dayanışma katkı­sını uygulayan tedbirleri 31 Aralık 2022 tarihine kadar iç hukukta yürürlüğe koy­maları kabul edilmiştir. Düzenlemeden hareketle, dayanışma katkısı, petrol, gaz, kömür, rafineri, ban­kacılık, ilaç, perakende ve telekomüni­kasyon sektörleri için %33-%90 katkı oranı ile AB üyesi ülkelerde hayata geç­miştir. Yakın tarihli bir diğer uygulamada Rusya’da kabul edilmiştir. Düzenlemede, küçük ve orta ölçekli işletmeler, petrol, doğal gaz ve kömür madenciliği endüst­risi 2021-2022 yılı vergi öncesi geliri 1 milyar rublenin altında olan vergi mü­kellefleri kapsam dışında bırakılmıştır.

Ek vergi bu kapsamda mıdır?

7440 Sayılı Kanun’un 10/(27) maddesi ile çeşitli indirim ve istisnalardan yarar­lanmış olan kurumlar vergisi mükellef­lerine %10 ve %5 oranında ek vergi ko­nulmuştur. Söz konusu ek verginin ko­nusu, amaçları ve uygulama tekniği göz önüne alındığında bu kapsamda değer­lendirilmesi mümkün değildir.

Beklenmedik kazanç/kâr vergisi Türkiye’de uygulanabilir mi?

Hukuk tekniği açısından mümkün olan bu düzenlemenin politika aracı ola­rak hayata geçip geçmeyeceği bir yasa­ma tercihidir. Bu nedenle, değerlendir­me yapmak spekülatif olacaktır. Bununla birlikte, bu yönde bir yasama tercihi ol­ması durumunda konu hiç şüphesiz ana­yasal açıdan bir tartışmayı da beraberin­de getirir. Nitekim, diğer ülkelerde de tartışmalar bu eksendedir. İç hukuk uy­gulamamız bakımından Türkiye’de de bu tartışmaların eşitlik, mali güç, vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı yö­nünden yapılması beklenir.